Ideą projektu jest zebranie i krytyczne opracowanie korpusu tekstów źródłowych mających fundamentalne znaczenie dla badań nad historią polemiki (krytyczno)literackiej w Polsce. Przedstawimy je w formie 33 monograficznych tomów, poświęconych sporom, jakie określały najważniejsze kwestie estetyczne i światopoglądowe różnych epok: od oświecenia, w którym rozpoczyna się zjawisko krytycznoliterackiej polemiki w Polsce, aż po współczesność, z najnowszymi sporami związanymi z Holokaustem, traktowanym jako krańcowy punkt dojścia ideałów nowoczesności.
Historia literatury toczy się równolegle w różnych porządkach, ma swe – jak powtarzał za Ferdynandem Braudelem Jerzy Ziomek – trzy oscylacje, nakładające się nierównomiernie na siebie. Oscylację długiego trwania, ujawniającą powiązanie danych faktów literackich z macierzystym kontekstem kulturowym, czyli w przypadku literatury polskiej z dziedzictwem śródziemnomorskim. Oscylację średnią, profilującą i korygującą „długie trwanie” w rytm przemian historycznych i społeczno-politycznych danej przestrzeni i czasu. Wreszcie, oscylację trzecią – wydarzeniową, najoporniej poddającą się ujęciom systematyzującym, ale równocześnie taką, bez której wnikliwego rozpoznania jakakolwiek próba systematyzacji nie byłaby możliwa. Prawidłowość ta dotyczy także historii polemik (krytyczno)literackich i podpowiada konieczność obserwowania pojedynczych sporów sensu stricto w przenikających się, a jednocześnie oksymoronicznych porządkach pojedynczego wydarzenia i historii, przyczynku i projektu całości, krytycznej edycji źródeł i interpretacji. Pojedyncze utwory i teksty kultury składają się pośrednio w szeregi średniego i ujawniają sposób oddziaływania i aktualizacji długiego trwania.
Projekt zakłada stworzenie hipotetycznej (mamy tego świadomość) „wielkiej narracji”, w jaką układają się kolejne polemiki, z równoczesnym wyeksponowaniem dwu pozostałych oscylacji historii estetyczno-ideowych sporów o literaturę i kulturę polską. Z tego powodu kładziemy akcent na przedstawienie każdorazowo zarówno polemiki sensu stricto (otwieranej zazwyczaj tekstem o charakterze krytycznoliterackiego manifestu i kontynuowanej w szeregu bezpośrednich ripost i komentarzy), jak sporu sensu largo, na który składają się często z pozoru nieoczywiste nawiązania, aluzje, parafrazy odnajdywane także (choć nie tylko) w różnorodzajowych tekstach literackich i szerzej artystycznych, co sprzyja zarówno zabezpieczaniu krytycznoliterackich źródeł, jak i (re)konstruowaniu szerokiej intertekstualnej przestrzeni relacji i interakcji między krytyką a sztuką, a – w innym planie – między porządkami systemowymi (izmu, prądu, stylu) i idiolektycznymi (indywidualnych dykcji i języków artystycznych).
Autorzy książek w ich części pierwszej rekonstruować będą w postaci gruntownych naukowych studiów spór krytycznoliteracki, umieszczając go na tle zjawisk literackich – epoki/ stylu/ gatunku, społeczno-politycznych i filozoficznych. Część drugą tomów wypełni krytyczna reedycja tekstów źródłowych (opatrzonych edytorskimi i naukowymi komentarzami), dotąd rozproszonych w różnych numerach czasopism i albo niepublikowanych od czasów ich pierwszego druku w periodykach, dziś często niemal niedostępnych, albo przedrukowywanych w edycjach pism zbiorowych poszczególnych autorów-krytyków literackich. Funkcjonujących zatem współcześnie w powszechnym odbiorze w kontekście niesprzyjającym uwidocznieniu ich pierwotnego i zasadniczego znaczenia polemicznego, które domaga się lektury tych tekstów w ramach intertekstualnego odniesienia wobec innych artykułów, budujących krytycznoliteracką i – szerzej – artystyczną lub kulturową dysputę. Chcemy ten pierwotny, komunikacyjny i źródłowy dla kulturowych przemian kontekst odtworzyć i na nowo opisać, przedstawiając czytelnikowi przygotowywanych publikacji także jako czytelnicze i badawcze zadanie.
Powstałe w ramach projektu tomy monograficzne wzbogacą serię wydawniczą „Polemika Krytycznoliteracka w Polsce” (redakcja naukowa Sylwia Panek), wychodzącą nakładem Wydawnictwa Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk od roku 2008. W serii tej ukazało się dotychczas 5 książek: T. Sobieraj, Prus versus Świętochowski. W sporze o naukowość, krytykę pozytywną i „Lalkę” (Poznań 2008); E. Nowicka, K. Kuczyńska, Dwa głosy o sztuce: Klaczko-Norwid (Poznań 2009); J. Krajewska, Jazgot niewieści i męskie kasztele. Z dziejów sporu o literaturę kobiecą w Dwudziestoleciu międzywojennym (Poznań 2010); Agata Stankowska, „Wizja przeciw równaniu. Wokół popaździernikowego sporu o wyobraźnię twórczą (Poznań 2013); Tadeusz Budrewicz, Tomasz Sobieraj, W sprawie przełomu pozytywistycznego. Spory krytyczne wokół „Zarysu literatury polskiej ostatnich lat szesnastu” Piotra Chmielowskiego (Poznań 2015).
W ramach projektu przedmiotem rekonstrukcji i edycji krytycznej będą następujące polemiki:
- Polemika wokół Pułtawy i Jagiellonidy, czyli oświeceniowy spór o epos (opracowuje: Agnieszka Kwiatkowska)
- Spory o sonet we wczesnoromantycznej krytyce (opracowuje: Marek Stanisz)
- Romantyczne zmagania z przeszłością. Brodziński – Śniadecki – Mochnacki (opracowuje Maciej Junkiert)
- Romantyzm i jego skutki (opracowuje: Tadeusz Burewicz)
- Estetyka zdrowego rozsądku (opracowują: Tadeusz Budrewicz i Radosław Okulicz-Kozaryn)
- Pan Tadeusz po angielsku: Spory wokół wydania i przekładu (opracowuje: Aleksandra Budrewicz)
- Spór o Wyzwolenie w roku 1903 (opracowuje: Wiesław Ratajczak)
- Spór o przyszłość literatury polskiej, czyli polemiki ze Stefanem Żeromskim po jego odczycie pt. Literatura a życie polskie (opracowuje: Maria Jolanta Olszewska)
- Spór o nowy „dramat narodowy”. Jeden wątek dyskusji o Rachunkach J.I. Kraszewskiego (opracowuje: Urszula Kowalczuk)
- Artysta, sztuka i społeczeństwo. Spory wokół Confiteor Stanisława Przybyszewskiego (opracowuje: Tomasz Sobieraj)
- Brzozowski contra Miriam (opracowuje: Małgorzata Okulicz-Kozaryn)
- Między idealizmem i naturalizmem. J. Gnatowskiego i J. Kotarbińskiego dyskusja o modelu literatury i krytyki (opracowuje: Marcin Jauksz)
- Jakiej epopei Polacy potrzebują? Pierwszy spór o Ogniem i mieczem Henryka Sienkiewicza (1883-1885) (opracowuje: Marek Wedemann)
- Młodopolski spór o Sienkiewicza. Kampania oskarżycielska Stanisława Brzozowskiego oraz reakcje adherentów Litwosa (opracowuje: Krzysztof Fiołek)
- Spór o Polską Akademię Literatury (opracowuje: Agata Zawiszewska)
- Wpływologia. Międzywojenne dyskusje wokół Pana Tadeusza i futuryzmu jako elementy sporu o wpływy, zależności i plagiaty (opracowuje: Agnieszka Kluba)
- Irzykowski wobec futurystów (opracowuje: Sylwia Panek)
- Spór o „niezrozumialstwo” w dwudziestoleciu międzywojennym (opracowuje: Sylwia Panek)
- W. Borowy versus A. Grzymała-Siedlecki. Spór o racje rozwoju literatury polskiej (opracowuje: Maciej Gorczyński)
- Spór o Granicę Zofii Nałkowskiej (opracowuje: Lucyna Marzec)
- Między „blaskiem duchowej prawdy” a „sprawami państwa współczesnego” (1938/ 1939) (opracowuje: Mateusz Antoniuk)
- Światopogląd metafory. Spory o przenośnię w dwudziestoleciu międzywojennym (opracowuje: Agata Stankowska)
- Spór o Conrada w Polsce (1945-48) (opracowuje: Wiesław Ratajczak)
- Spór o realizm 1945-1948 (opracowuje: Paweł Mackiewicz)
- Uchwały Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie – stosunek emigracji do kraju (opracowuje: Rafał Moczkodan)
- „Powinna być nieufnością”. Nowofalowy spór o poezję (opracowuje: Dariusz Pawelec)
- My i Wy? Spór o kształt poezji pomiędzy pokoleniem ‘68 i pokoleniami wcześniejszymi (opracowuje: Agnieszka Kluba)
- Spory o powieść w krytyce literackiej Drugiej Emigracji (opracowuje: Jolanta Pasterska)
- Spór o Borowskiego (opracowuje: Bartłomiej Krupa)
- Relacja i reakcja. Spór o „Kamienie na szaniec” (opracowuje: Sylwia Karolak)
- Powieściowe obrachunki. Spory wokół rewolucji artystycznej w prozie lat 70. i 80. XX wieku (opracowuje: Dorota Kozicka)
- Spór o poezję niezrozumiałą – cztery odsłony (opracowuje: Marcin Jaworski)
- Klasycyści, o’haryści i inni. Spór o młodą poezję (opracowuje: Marcin Jaworski)
Realizowany projekt ma charakter otwarty – mamy świadomość zarówno możliwości, jak i konieczności jego kontynuacji.
Opublikowane monografie dostępne będą w wersji elektronicznej na platformie AMUR:
https://repozytorium.amu.edu.pl/handle/10593/14504